Dette blogg-innlegget skal ta føre seg Tomas Enger si ungdomsbok Den onde arven og drøfta 
fantastiske trekk i denne teksten. Eg skal prøva å drøfta både kva funksjon det fantastiske har for tematikken og korleis det fantastiske pregar forma innanfor komposisjon, forteljarmåte og språk. Eg vil visa til døme frå boka undervegs og til slutt skal eg drøfta teksten sin appell til barne- og ungdomslesaren.
Omslaget til boka lovar oss skumle saker. Tittelen Den onde arven er kvit med blodsprut over deler av orda og det er dystre skyer i bakgrunnen. Baksida listar opp at boka inneheld 10% fantasy + 70% thriller + 20% krim = 100% spenning. Boka kom ut i 2013 og vann Uprisen i 2014. Juryen skriv mellom anna at «Boken er original. Vi har ikke lest noe lignende. Plottet var noe helt nytt.» Eg kan skriva under på at boka var spanande og uføreseieleg. Eigentleg litt for spanande for min del.
Sidan denne teksten skal sjå på det fantastiske i boka Den onde arven er det dei ti prosenta med fantasy som baksida skiltar med som skal vera i fokus. Grunnen til at det blir hevda at det «berre» er ti prosent fantastiske trekk i denne boka er truleg fordi boka er sett i røyndomen eller det realistiske, og ikkje i ei eiga verd. Mellomalderen er ikkje med, sjølv om me må attende i tid for å finna svar og forstå kva som skjer og har skjedd. Her er ingen portal å snakka om, sjølv om det finst ei løynd hola med mektige krefter om ein veit korleis ein skal nytta dei. Det er ofte ein utypisk helteskikkelse i fantastisk litteratur, er det lov å kalla helten ein tapar i verda sine augo?
I Den onde arven er det Julie som er helten. Ho er ei jenta med briller, heilt utan superkrefter, og som blir mobba, noko me kan kjenna att frå til dømes Harry Potter. Slike attkjennande trekk frå anna fantatisk litteratur er eit anna kjennemerke på fantastisk litteratur. Overskrifta mi nemner arvesynd og uriaspost, begge frå Bibelen. Uriaspost tok det meg neste heile boka før eg kjende att Uhriaskogen som utposten som Uria blir sendt til slik at Kong David kan få Batseba frå Uria. I Den onde arven er det vel ikkje kjødeleg kjærleik som gjer at familien endar opp på Woodsview utanfor allfarveg, men heller som eit forsøk på å beskytta seg sjølve både frå nyskjerrige blikk og for å halda på løyndomen både om den vonde arva som familien ber på og dei hemmelege tinga som er ein del av det.
Mystiske gjenstandar er og eit fantastisk trekk, og i Den onde arven er det særleg ein magisk og mystisk penn som er viktig. Han gjev brukaren superkrefter og skapar avhengigheit og freistar innehavaren til å bruka han om igjen og om igjen. Det er eit skorpionmerke på pennen og Julie si tvillingsyster ber eit smykke med same merke, me får ikkje svar på kva det symboliserar eller står for. Det kan vera nærliggjande å trekkja inn stjerneteiknet skorpion eller berre som eit symbol og kanskje ein advarsel?
Kva funksjon har det fantastiske for tematikken? Innan fantasy er det ofte reiser og kampar, særleg mellom det gode og det vonde, og dette finn me og i Den onde arven. Julie legg ut på reisa til Olmandy der ho blir både klokare og meir reflektert. Fantasy har jo ofte og eit danningsaspekt ved seg, ved at helten og reiser i seg sjølv og blir eit betre menneske ved boka sin slutt. Julie reflekterer til dømes mot slutten av boka (Enger 2013: 346-347):
Jeg har tenkt mye på pappa og hva han gjorde for oss. Han lærte meg noe viktig. Han dro fordi han trodde han måtte, fordi han mente det var skjebnen hans. (…) Han trodde det var det eneste han kunne gjøre. Men det er mulig å forandre skjebnen sin. Jeg forandret min.
Gode hjelparar er og noko som er typisk innanfor det fantastiske. Julie har nokre få vener som ho stolar på, og i tillegg møter ho på ei eldre kvinne og to eldre menn som alle kjem med informasjon og hjelper ho vidare. Her kjem og aspektet med at ein ikkje alltid veit kven ein kan stola på inn, ved at det seinare viser seg at nokre av hjelparane har gått over til det vonde si side.
Korleis pregar det fantastiske forma innanfor komposisjon, forteljarmåte og språk? Det er ein ungdomsroman som er fortalt i fyrste person av Julie, hovudpersonen. Det er korte kapittel og det blir avslørt litt og litt. Språket er enkelt ungdomsspråk og Julie både tenkjer «høgt» og snakkar med seg sjølv undervegs. Med slike tankereferat får ein fram mykje meir av kva som går føre seg, og når ein i tillegg tek i bruk draumar der Julie er formor si Verna Moore og ser og opplever kva som hender med ho fell mange av puslebitane på plass.
Kva er teksten sin appell til barne- og ungdomslesaren? Hovudpersonen Julie på 16 år som ikkje er særleg kul eller modig er ei jenta som barne og helst ungdomslesaren kan identifisera seg med. Det at Julie lukkast i kampane sine og finn løysingar når det verkast å ikkje finnast nokon gjev lesaren håp og styrke, og når ho kjempar mot vaksne menn.
Boka har som mange andre fantastiske bøker vanskelege tema, til dømes bur Julie saman med ein bestefar som tilsynelatande ikkje bryr seg så mykje om ho, og har ei psykisk sjuk mor som bur på ein sjukeheim. Far hennar er sporlaust vekke, og erklært død. Når bestefaren døyr endar Julie opp med ei verge og kjem i midlertidig fosterheim. Ein kan diskutera om dette kjem innunder ein appell til lesaren, men det set i allefall sakene på dagsordenen og gjev ein mogelegheit til å snakka om slike opplevingar.
Boka er kjempespanande og ein vert riven med frå fyrste side. Born og ungdom i dag er vane med å sjå mykje på skjerm og ventar at ei bok skal dra deg inn i eit anna univers like fort, det meinar eg nettopp Enger og Den onde arven lukkast med.
Dersom du har lyst til å lesa ei bok som både er spanande, dagsaktuell og med pittelitt romanse er dette boka for deg. Ho er fyrst og fremst spanande. Barsakh handlar om flukta frå fattigdommen i Afrika og draumen om det gode liv i Europa. Ho set livet i perspektiv.