Ein kan skriva mykje om bokskatten «Tonje Glimmerdal», eg vil gjerne få framheva dei 
elementa som eg personleg sette mest pris på; Kontrastar, samspel og skildringar, og mangfaldet i historieforteljinga som også dreg inn anna barnelitteratur.
Poetisk og flytande, beint og røft
Forteljarstemma set umiddelbart temperaturen, ved å henvende seg direkte til oss. Ei trygg og gjestmild vegforklaring, som óg indikerer at her bur det dessutan nokon som bryt litt med dette rolege inntrykket: «Og dersom du har knust ruta i ei av campinghyttene hans med sprettert ein gong, sjølv om det ikkje var med vilje,…» …og med dette er Tonje Glimmerdal indirekte og såvidt introdusert.
Kart over Glimmerdalen
Språket er både humoristisk, poetisk, røft og vart. Det synes eg underbyggjer stemninga iden vesle bygda Glimmerdalen, kor handlinga finn stad. Trass i at det er ytterst få fastbuande her (og med berre eitt einaste barn), er det nemleg ikkje noko monoton og einfaldig kvardag me snakkar om! Det er eit mangfaldig, morosamt og variert språk som tydeleggjer forfattaren sin kreativitet og glede over språk og historiefortelling. Det er poetisk utan å vera pretensiøst, kanskje meir kvardagspoetisk? Her er nydeleg banning utan stygge ord, men som heilt tydeleg har kraft i seg. «Glade gurkemeie» og «Svartaste svartsvidde laurdagsgraut» verkar nærast avvæpnande på aggresjonen som ofte ligg bak framføringa, avdi det vert humoristisk i staden for aggressivt. Ein befriande kontrast!
Den litt røffe tonen i fleire av dialogane, alt som stadig skjer av fart, spaning og humor, gjer at dei gongane det kjem inn varsame, vakre vendingar og superlativ, vert det nærast magi.
Eg er særleg glad i denne typen skildrande språk der val av verb og substantiv speler ei viktig rolle, framfor at det vert ei «adjektivhistorie»:
«Heldigvis er Glimmerdalens vesle keisarinne…»
«Løvekrøllene legg seg i ei vill vifte kring hovudet hennar»
«Tonje vert klistra utover vegen så lang ho er.»
«…og plaffar ned måsar som om dei var leirduer.»
«Dei krabbar lydlaust gjennom nypehekken til Sally og får seg nokre dugelege risp. Så pilar dei over Glimmerdalsbrua som to galne kaninar»
Me finn eit stort mangfald i måtar å skildra på, og når det er beskrive indirekte, vert det ofte poetisk:
«Sola skin lenger kvar dag, og i lufta ligg eit drag av vår som får det til å krible i beina. Men det er ikkje alle som har det slik. I Gunnvald er det akkurat som om vintermørkret har hengt seg fast og ikkje vil sleppe».
«Tonje rettar ryggen og sukkar medan skjennepreika fyller vinterlufta».
«Om vinteren lagar skispora og fotspora til Tonje krusedullar og strekar over heile
Glimmerdalen».
Avsnitta om då mora brått kjem heim etter å ha vore lenge på kysten på jobb er rørande. Saknet etter mamma er ikkje så framtredande før ho plutseleg kjem att, og «står der med sollyset rundt seg» (som ein engel!), og alt verkar å felle på plass for både Tonje og pappaen. Det er lett å forstå at dei har sakna kvarandre forferdeleg, sjølv om det ellers ikkje er ein dominerande konflikt i boka. Setninga «Eir har sagt at ingen kan rope «mamma» som Tonje», malar ut saknet indirekte, men tydeleg.
Karakterar, direkte og indirekte
Boka er hogd ut med tydelege karakterar som likevel ikkje vert stereotype. Dei både overraskar og tiltrekkjer seg sympati. Persongalleriet vert også gjerne skildra indirekte, til dømes gjennom andre karakterar som fortel historiar. Også gjennom dialog ser me til dømes her kva for typar Gunnvald og Tonje er.
«-Dritkjelke, seier Tonje då ho kjem opp att til Gunnvald.
-Dritsjåfør, svarar Gunnvald.
-Lær meg då! ropar Tonje sint.»
Gunnvald sitt overraskande svar til den vesle jenta vert vittig, og det er gøy at ho viser sånt umiddelbart pågangsmot i staden for å verte snurt og gi opp. Den tøffe tonen vert dessutan avløyst av at Gunnvald sjølvsagt lærer bestevennen alt han kan innan kjelkekøyring.
Det litt uvanlege venskapet i ytre faktorar vert skildra som det mest naturlege i verda. Her er det tydeleg kjærleik i ein likeverdig og respektfull venskap mellom Gunnvald og «dunderet», og språket og den direkte tonen dei somme tider har seg i mellom, er ein morosam og verknadsfylt kontrast til dette. «Du er den største tosken eg kjenner! hulkar ho. […] Men han er no bestevennen hennar likevel, og ho har sakna han så det er rart ho ikkje har døydd av det».
Her er stadige kontrastar i tone og tempo, slik at det vert variasjon mellom vittig, temperamentsfullt og raskt, og andre tider roleg og sårt.
Tradisjonsrik, realistisk fantasi
Boka formidlar friheit frå 2000-talet sine mange uskrivne reglar om «overdriven sikkerheit» og barneoppseding, i frå materialisme, fordommar, og det å setje folk i bås, og frå å alltid «trå varsomt» og korrekt høfleg i kommunikasjon med andre.
«Tonje Glimmerdal» kan seias å ha røter og referansar heilt frå opplysningstida og Jean-Jeaques Rosseau (Emile – eller om oppdragelsen (1762), vidare inn i romantikken med Heidi av Johanna Spyri (1880), og heilt fram til den berømte «etterkommaren» Ronja Røverdatter hundre år seinare (1981). I desse bøkene har me det naturelskande, reflekterte barnet, som til slutt bergar den vaksne og representerer håp for framtida. Dei skriv seg alle inn i den vestlege førestillinga om ei skarp skilnad mellom barneliv og vaksenliv. Barnet stod for ein autentisitet som ein meinte dei vaksne hadde fjerna seg frå. Naturen er læremeister til barnet, og vidare skal barnet læra opp igjen den vaksne, som altså ikkje er så naturleg lengre.
Eigenaktivitet og leik i eit landleg miljø, er også gjennomgåande element i denne tradisjonen. Barna er barn, og samtidig kloke og empatiske. Som Tonje til Klaus Hagen, som ho veit mislikar barn: «Er du ikkje glad for at eg begynner å drage på åra? spør Tonje oppriktig. Det må då vere gode nyhende for Klaus Hagen at ho har litt mindre igjen av barndommen.»
Mest av alle Lindgren-barna, synes eg Tonje Glimmerdal minnar om Emil i Lønneberget. Emil er også inderleg god og velmeinande. Begge er kreative, kjappe, usjølviske og handlekraftige i si problemløysing med å (ofte) hjelpa andre, men dette vert som regel misoppfatta som rampestrekar. Dei finn begge på sprell for å hjelpa andre, og utfordrar seg sjølv og eigne redlser på vegen mot måla. Andre likskapar i bøkene er at det er få andre barn å leike med, og at mødrene anten er daude, eller mindre framtredane som omsorgperson i historia.
Eit interessant element, er at me no gjerne tykkjer den fridomen og tilliten som Tonje får, og det å ikkje til ei kvar tid vite kvar borna er, var mykje meir vanleg på 60-talet då Astrid Lindgren skapte sitt herlege univers. Eg tenkjer at Lindgren sine miljøskildringar var meir realistiske for si tid, medan i 2009 (eller 2017), er det same nærast for fantastisk litteratur å rekne. I dag ville mange ha utstyrt jenta med mobiltelefon og fleire formaningar.
Det er dessutan befriande at både forfattar Maria Parr, og Tonje sjølv, ser på Tonje som eit barn, først og fremst, og ikkje som jente, med avgrensningar i korleis ho burde oppføre og te seg. Forfattar Maria Parr viar ikkje dette mykje merksemd i boka anna enn at guten frå «bydn» freser indignert: «-Forresten så slåss du som ei jente! […]
-Eg er ei jente! gaular Tonje rasande etter han.»
Då må eg berre tenka på denne reklamen frå Always: https://www.youtube.com/watch?v=XjJQBjWYDTs «Like a Girl».
Svar på oppgave C, leksjon 2
Kjelder:
-Barnelitteratur (Birkeland og Mjør, 2012)
-Tonje Glimmerdal (Parr, 2009)
Av erfaring ser eg at me oftast tilrår og velgjer ut dei bøkene til borna som me sjølv elska i forrige årtusen. Det er vel og bra, men den fiktive røynda i barnelitteraturen har endra seg, i likhet med den faktiske røynda. Me skulder born og ungdom å visa dei ny litteratur som er meir relevant for deira liv!